«به زندان قفس مرغ دلم چون شاد مي گردد؟
مگر روزي که از اين بند غم آزاد مي گردد
ز آزادي جهان آباد و چرخ کشور دارا
پس از مشروطه با ابزار استبداد مي گردد
ز اشک و آه مردم بوي خون آيد که آهن را
دهي گر آب و آتش، دشنه فولاد مي گردد
تپيدنهاي دلها ناله شد آهسته، آهسته
رساتر گر شود اين ناله ها، فرياد مي گردد
ز بيداد فزون آهنگري گمنام و زحمتکش
علمدار و علم چون کاوه حدّاد مي گردد
دلم از اين عروسي سخت مي لرزد که قاسم هم
مگر روزي که از اين بند غم آزاد مي گردد
ز آزادي جهان آباد و چرخ کشور دارا
پس از مشروطه با ابزار استبداد مي گردد
ز اشک و آه مردم بوي خون آيد که آهن را
دهي گر آب و آتش، دشنه فولاد مي گردد
تپيدنهاي دلها ناله شد آهسته، آهسته
رساتر گر شود اين ناله ها، فرياد مي گردد
ز بيداد فزون آهنگري گمنام و زحمتکش
علمدار و علم چون کاوه حدّاد مي گردد
دلم از اين عروسي سخت مي لرزد که قاسم هم
چو جنگ نينوا نزديک شد داماد مي گردد
به ويراني اين اوضاع هستم مطمئن زان رو
اين غزل را فرخي يزدي، همزمان
با «عروسی» محمدرضا، وليعهد رضا‌شاه،با فوزيه، خواهر ملك فاروق، پادشاه
مصر، در بهار سال 1318 شمسي در زندان قصر سرود. دربار رضا‌شاه خبر نامزدي
آن دو را در 5خرداد1317 منتشر كرد و اين ازدواج در روز 4ارديبهشت 1318
برگزارشد.
چند ماه پس از سرودن اين
شعر، فرخی را از زندان قصر به زندان موقّت شهربانی تهران بردند و او را در
شب 25مهر 1318 به دستور ركن‌الدّين مختاري، رئيس شهرباني كل، و به دست
پزشك احمدي، با آمپول هوا به وضع فجيعي کشتند.
یکی از همبندانش می گوید:
«وقتي اثاث مختصر او را از سلولش بردند من به سلول خالي او رفتم، باور
کنيد تمام ديوارهاي سلول از شعر و غزل سياه شده بود. امّا آنچه مرا بيش از
همه تکان داد رباعي زير بود:
هرگز دل ما ز خصم در بيم نشد
در بيم ز صاحبان ديهيم (=تاج شاهی) نشد
اي جان به فداي آن که پيش دشمن
تسليم نمود جان و تسليم نشد»
فرّخی از نوجوانی با
«خصمِ» آزادی درافتاد. 15ساله بود که به مناسبت سرودن اشعاری که عملۀ
استبداد را برانگیخت، از مدرسه اخراج شد. در سال 1285شمسی که انقلاب مشروطه
پاگرفت، 18ساله بود و به صف آزادیخواهان پیوست. در نوروز 1289(8ماه پس از
فتح تهران به دست مشروطه خواهان)، شعری سرود و در آن خطاب به ضیغَم الدوله
قشقایی، حاکم یزد گفت:
«عید جَم شد ای فریدون خو، بت ایرانپرست
مستبدّی خوی ضحّاکست، این خو، نِه ز دست
این شعر را در مجمع حزب دموکرات
یزد خواند و خبرش به گوش حکمران رسید. فرمان داد لبان گوینده اش با نخ و
سوزن دوختند و او را به زندان افکندند. خود او در شعری که در زندان سرود به
این واقعه اشاره دارد:
«شرح این قصّه شنو از دو لب دوخته ام
تا بسوزد دلت از بهر دل سوخته ام
فرخی بعد از یکی دو ماه بعد
از زندان گریخت و به تهران رفت و در آن شهر به صف آزادیخواهان پیوست و
اشعار میهنی شورآفرینی در روزنامه های ملی انتشار داد. به همین جرم بارها
به زندان و تبعید و آزارهای سخت دچارشد. امّا هرگز از مبارزه وانماند. پس
از کودتای سوم اسفند 1299شمسی روزنامه «توفان» را انتشارداد و در برابر
خودکامگیهای سانسورچیان دولتی سینه سپرکرد. پس از انتشار ابلاغیۀ معروف
وزارت جنگ در دوم اسفند1300 و ابلاغیۀ تهدیدآمیز حکومت نظامی، فرخی در
«توفان» شمارۀ 18اسفند، مقاله انتقادآمیز تندی علیه هر دو ابلاغیه نوشت و
در صفحه اول روزنامه این رباعی را درج کرد:
«از یک طرفی، مجلس ما شیک و قشنگ
از یک طرفی، عرصه به ملیّون تنگ
قانون حکومت نظامی و فشار
این است حکومت شتر، گاو، پلنگ»
حکومت نظامی درصدر برآمد که
فرّخی را دستگیرکند، امّا، فرخی به سفارت روسیۀ شوروی پناهنده شد. چندی بعد
که فرمانداری نظامی تعطیل شد و وزیر جنگ (= سردار سپه) قصد کناره گیری
کرد، فرخی در 16مهرماه 1301 مقاله یی نوشت و غزلی را که سه بیتش در زیر
آمده است، با آن همراه کرد:
«در کف مردانگی شمشیر می باید گرفت
حق خود را از دهان شیر می باید گرفت
تا که استبداد سر در پای آزادی نهد
دست خود بر قبضۀ شمشیر می باید گرفت
بهر مشتی سیر، تا کی یک جهانی گرسنه؟
انتقام گرسنه از سیر می باید گرفت»
روزنامۀ «توفان» در میان
روزنامه خوانان و مردم به جان آمده توفانی به پاکرد و از این رو، در هشت
سالی که منتشرشد، پانزده بار توقیف شد و مدیر و صاحب امتیازش به دادگاه و
محاکمه کشانده شدند.
فرّخی تا پایان عمر از مبارزه
برای آزادی دست نکشید و «مرگ بر کف» دربرابر خودکامگی و استبداد سینه
سپرکرد. غزل آزادی، قصۀ زندگی پر رنج و خون و ایستادگی خود اوست:
«آن زمان كه بنهادم سر به پا آزادی ـ
دست خود ز جان شستم از برای آزادی
تا مگر به دست آرم دامن وصالش را ـ
می دوم به پـای سر در قفای آزادی
با عوامل تكفير، صنف ارتجاعی بـاز ـ
حمله می كند دائم بر بنای آزادی
در محيط طوفانزای، ماهرانه در جنگ است ـ
ناخدای استبـداد، بــا خدای آزادی
دامن محبت را گر كنی ز خـون رنگين ـ
می تـوان تـو را گفتن پيشوای آزادی
فرخی ز جان و دل می كند در اين محفل ـ
دل نثار استقلال، جان فـدای آزادی»
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر